Široko je rasprostranjen stav da bi naše demografske brige nestale, kada bi samo žene rađale više dece. Više stope nataliteta bi stabilizovale broj stanovnika, ili čak dovele do njegovog porasta. Ubrzo bi se povećao udeo radno sposobnog stanovništva, što bi ublažilo zabrinutost u vezi sa održivošću naših sistema socijalne podrške i penzijskih sistema. Na kraju, porast broja stanovnika bi doveo do ekonomskog rasta i prosperiteta.
Zvuči dobro? Možda. Ali postoje dva suštinska problema sa ovim stavom.
Pod jedan, veoma je mala verovatnoća da će se to ostvariti. Reproduktivne odluke ljudi zavise od složene kombinacije ekonomskih, društvenih i kulturoloških faktora, kao i ličnih izbora. Vlade su pokušavale da podstaknu natalitet, uglavnom davanjem finansijskih podsticaja i većom podrškom porodici. Ali do sada, uprkos ogromnim ulaganjima, nijedna država u Evropi nije uspela da dovede stope fertiliteta ni blizu nivoa potrebnog da se zaustavi, ili čak preokrene, smanjenje broja stanovnika. (Uzgred, čak i u scenariju koji je vrlo malo verovatan, da neka zemlja uspe da značajno podigne stopu nataliteta, ako svi drugi faktori ostanu nepromenjeni, to samo može dovesti do veće emigracije.)
Pod dva, što možda još više zabrinjava, pokušaji da se žene nateraju da rađaju više dece mogu lako ugroziti njihova reproduktivna prava – pa čak i njihov ravnopravan status u društvu. Kada se na ženska tela gleda samo kao na instrumente za dostizanje apstraktnih populacionih ideala, to lako može dovesti do ograničavanja prava ženama da donose odluke o deci i porodici. Ovo preti da poništi decenije napretka u oblasti rodne ravnopravnosti, čime bi žene ponovo postale građani drugog reda, a njihova vrednost bi se prvenstveno definisala rađanjem i brigom o deci.
Ako rešenje nije da nateramo žene da rađaju više dece, šta onda može rešiti demografsku krizu u Istočnoj Evropi? Ulozi su veliki, posebno u ovom regionu gde nakon decenija iseljavanja i niskih stopa fertiliteta, države ostaju sa stanovništvom koje se smanjuje i stari. To ne mora značiti katastrofu; primeri Finske ili Nemačke pokazuju da zemlje sa sve starijim stanovništvom i niskim natalitetom mogu napredovati. Ali da bi se to desilo i u istočnoj Evropi, vreme je da prestanemo da se fokusiramo isključivo na stope fertiliteta, i samim tim na ženska tela, već da shvatimo da je to samo jedna ogromna distrakcija koja nas sprečava da pronađemo rešenja koja zaista funkcionišu i koja ne narušavaju ljudska prava. Imajući to u vidu, žene ipak moraju biti u središtu svega što treba da se uradi kako bi se uspešno ostvarila demografska promena u regionu – ali ne onako kako mnogi misle. Države mogu doći u položaj da prevaziđu demografsku krizu sa kojom se suočavaju kroz veću rodnu ravnopravnost, a ne kroz ograničavanje prava žena.
Zašto je to tako? Zato što široko rasprostranjena diskriminacija i isključenost žena iz društva i privrede oduzima državama dragocen ljudski kapital. To dodatno slabi države čije su radna snaga i fond talenata već oslabljeni usled decenija iseljavanja. Takođe, to doprinosi niskoj stopi nataliteta i emigraciji, čime se samo pogoršava demografski problem u regionu. Pomislite samo na devojčicu koja se nije rodila jer roditelji više vole sinove nego ćerke. Na tinejdžerku koja je morala da napusti školu zbog neželjene trudnoće ili prisilnog braka. Na učenicu koju odvraćaju od karijere u oblasti tehnologija (jer „to je za dečake“). Na mladu ženu od koje se očekuje da preuzme svu brigu i kućne poslove, i koja je primorana da bira između dece i posla. Na majku koju preskaču kada se dele unapređenja. Na koleginicu čiji učinak na poslu trpi zato što trpi nasilje od strane svog partnera. Na stariju ženu koja živi u siromaštvu i bolesti zbog akumuliranih efekata diskriminacije tokom života.
Sve to zajedno, i pomnoženo sa milionima, dovodi do ogromnih gubitaka potencijalnih talenata, prilika i produktivnosti i sprečava milione ljudi da u potpunosti učestvuju i daju svoj doprinos društvu i privredi. Nijedna država ne može to sebi priuštiti, a naročito ne one čije se stanovništvo i radna snaga smanjuju i stare.
Pozitivni efekti rodne ravnopravnosti za privrede i društva su dobro poznati i dokumentovani. Svetska banka procenjuje da bi premošćavanje rodnog jaza u, na primer, oblasti radne snage, dovelo do prosečnog porasta BDP po glavi stanovnika od skoro 20 procenata. Nedavno sprovedena studija Ujedinjenih nacija pokazala je da bi veći rodni paritet u radnoj snazi mnogo više doprineo održivosti privreda u društvima sa niskom stopom fertiliteta koja stare nego povratak na visok fertilitet.
Države mogu učiniti puno toga da unaprede rodnu ravnopravnost i ojačaju svoju otpornost na demografske promene – od uvođenja porodičnih politika koje koriste i muškarci i žene do borbe protiv rodno zasnovanog nasilja, od brisanja društvenih normi u kojima se žene i devojčice manje vrednuju do pružanja pomoći kompanijama u reformi diskriminatornih poslovnih politika.
Na Svetski dan stanovništva, pozdravljamo porast broja država koje prepoznaju vezu između rodne ravnopravnosti i demografske otpornosti. I nudimo našu podršku vladama koje su zainteresovane za to da omoguće ženama i devojčicama da ostvare svih pun potencijal, od čega će imati koristi one same i njihove porodice, zajednice i šire društvo. Sa preko 50 godina iskustva i prisustvom u oko 150 zemalja širom sveta, UNFPA, Populacioni fond Ujedinjenih nacija, predstavlja vodeću agenciju za savetovanje vlada o populacionim politikama, reproduktivnim pravima i rodnoj ravnopravnosti. Naš regionalni Program za demografsku otpornost napravljen je tako da omogući državama da napreduju u svetu brzih demografskih promena.
U Evropi danas, države sa najvećom rodnom ravnopravnošću su među najrazvijenijima i na najbolji način se nose sa demografskim promenama. One, uzgred, imaju i najviše stope fertiliteta.
Demografske promene utiču na sve države, ali neke se sa njima nose bolje od drugih. Države mogu pretvoriti demografske promene iz pretnji u prilike samo ako se postaraju da ulaganje u rodnu ravnopravnost bude ključan deo njihovog odgovora, a od toga će imati koristi i pojedinci i društvo, i sada i za buduće generacije.
Florens Bauer je direktorka Regionalne kancelarije UNFPA za Istočnu Evropu i Centralnu Aziju
